Nu op Kerkplein: Langspeelplaten

Rondje om de kerk
Door: Gerard Laernoes

Uitgegeven op 24-02-2011 om 21:11


Op de achtergrond de Domtoren in Utrecht.

Een rondje om de kerk. Treinmachinisten gruwelen ervan, maar ik mag het graag doen.
Lopen om de Hippolytuskerk, en mijmeren over het verleden.
Het middeleeuwse gebouw als een bewijs van een roemruchte geschiedenis. De omgeving was moerassig, de keileembult die er bovenuit stak was zo vast als een huis. Aan die hoogte waar die kerk het middelpunt was heeft het voormalig eiland Wieringen zijn naam te danken.


De kerktoren in Hippolytushoef, goed te zien de twee soorten steen.

Gebouwd in de middeleeuwen met het toen beschikbare materiaal: tufsteen. Dit poreuze tot steen verharde vulkanische as werd aangevoerd uit Duitsland. Moet een hele klus geweest zijn.
De kerk oogt schitterend, maar het is aan de liefde van de Wieringers voor het gebouw te danken dat hij er nog steeds staat.
In 1674 lag de kerk in puin. Een orkaan was daar de oorzaak van.
Op 1 augustus van dat jaar woedde een vreselijk tempeest over een groot gedeelte van Utrecht en Noord-Holland. Na een broeierige dag stak er een storm op die uitgroeide tot een orkaan. Het begon in Frankrijk maar na België en Brabant was Utrecht aan de beurt.
De gevolgen zijn er nog steeds zichtbaar. De kathedrale Domkerk werd getroffen. De immens grote en fraaie kerk werd in een kwartier tijd grotendeels verwoest. De Domkerk lag in puin. Alleen de toren en het koor stonden nog overeind. Nadat men van de schrik bekomen was duurde het ruim een halve eeuw eer alle puin verwijderd was en het restant van de kerk weer bruikbaar gemaakt: het koor kreeg een muur.
Waar eerder het schip van de kerk stond is nu een plein: het Domplein.
De Domkerk mag dan nu wel een imposant gebouw zijn, het is maar een fractie van wat het oorspronkelijk was. De toren staat op geruime afstand van het godshuis. Van de nood is handig gebruik gemaakt. De doorgang er onderdoor is een verkeersader geworden. Buslijn 2 gaat er onder door, evenals het wandelend en winkelend publiek. De laatste tijd gaan er in de Domstad weer stemmen op om de kerk te herbouwen.
Nadat de orkaan in Utrecht had huisgehouden (er werden nog tal van andere kerken en gebouwen zwaar beschadigd) vervolgde de orkaan zijn weg richting Noord-Holland.
In veel dorpen en steden werden zware vernielingen aangericht. Ook Wieringen werd getroffen. Vooral de Hippolytuskerk kreeg het zwaar te verduren. De handelsreiziger Gerrit Jansz. Kooch heeft dat beschreven in dichtvorm. Hij heeft de route van de orkaan gevolgd en op papier gezet wat hij aantrof. Over de Hippolytuskerk meldde hij het volgende:

De grootste kerck daer in dat lant
die plotste neer met dack en want
de tooren most daer oock voor strijken.
De sarken van de graven af
de dooden bijkans bloot in ’t graf
waar hoort men oyt van diergelijcken.

Dit vers verklaart veel over het uiterlijk van het gebouw. Bekijk de toren eens.
Het onderste gedeelte is grijze tufsteen, het bovenste is gemetseld met baksteen.
In sommige kronieken wordt uitgelegd dat dit is gebeurd in de zestiende eeuw toen de tufsteen op was. Onzin. Ze zijn in de twaalfde eeuw toch niet begonnen om het vierhonderd jaar later af te maken?!

De toren is in 1674 door de Donder-Basuyne Godts omvergeblazen en vervolgens hebben ze hem met het toen beschikbare materiaal hersteld: baksteen. Met heel veel liefde is de kerk herbouwd. Er werden schitterende glas-in-lood ramen geplaatst die herinnerden aan de steun die steden gaven bij de opbouw van de kerk. Helaas is er nog maar één van over.
Ook de eeuwen daarna is goed op de kerk gepast. Er waren restauraties in 1839, 1975 en ook nog niet zo lang geleden was er een ingrijpende opknapbeurt.
Kort na dit laatste herstel dreigde al een nieuwe ramp: boktor in de eiken balken.
De actieve kerkvoogdij heeft deze ellende met veel inzet weten te bezweren. Met zo’n oud gebouw liggen voortdurend rampen op de loer. Het dak, de goten, de luchtvochtigheid, het onderhoud aan het orgel, de bomen, de begraafplaats of iets anders wat een normaal mens niet bedenken kan.
Het mooie is: er komt steeds een oplossing. Dat moet komen door de liefde voor deze kerk. Dat speelt ook door mijn hoofd als ik een rondje om de kerk doe. Zo veel aandacht en zoveel liefde in zo veel eeuwen. Het schept verplichtingen.

Weer even terug naar de orkaan. De molens hadden er ook onder te lijden.

De moolens door dit swaer onweer
beschadigt of heel plat terneer
sodat se niet en konde malen.
(De Wieringers)
waren gedwongen door den noot
dat men het meel en oock het broot
met schuijten most van verre halen.

Maar dat gaat over de molens. En dat is een verhaal apart.
Kooch heeft ook Oosterland bezocht. Daar was geen schade van betekenis. Het enige dat hij daar kon optekenen was ‘dat een planck die ten halve was uitgeschuert toch heel was gebleven’. Een wonder. Het was echt waar want een vrouw had hem dat zelf verteld.

Het is mooi weer vandaag. Ideaal voor een rondje om de kerk.

Gerard Laernoes
Februari 2011.

P.S. 1: 1672 staat in de geschiedenisboekjes vermeld als het rampjaar: oorlogsverklaringen van vier landen tegen de Nederlanden. Wieringen had meer te lijden van de orkaan in 1674, de strenge winter die er aan vooraf ging en de dijkdoorbraken in 1676. Dat waren echte rampjaren.
P.S. 2: Wie bij google ‘De Dom in puin’ intypt kan zien hoe de Domkerk er in volle glorie uitzag en wat het resultaat van de orkaan was. Herman Saftleven heeft er tekeningen van gemaakt. De Hippolytuskerk zal er niet veel anders uitgezien hebben.
P.S. 3: Je kunt er donder op zeggen: in de jaren na de orkaan is zeker gepreekt uit psalm 32:
‘Wie God verlaat heeft smart op smart e vrezen.’
P.S. 4: Geschiedenis moet leven.
P.S. 5: Ik blijf schoolmeester.